Almanya Türkiye’den makûs durumda mı?

İktisatçı Mahfi Eğilmez, Türkiye iktisadı ile ilgili merak edilen dört soruya karşılık verdi.

Ünlü ekonomist Mahfi Eğilmez, ferdî blog sitesinde ‘Herkesin sorduğu sorular ve karşılıkları 2’ başlıklı bir yazı yayımladı.

Eğilmez, yazısında ‘Almanya bizden berbat durumda mı?’, ‘Kur muhafazalı mevduat, kurun yükselişini durdurur mu?’, Enflasyona endeksli bono enflasyonu düşürür mü?’ ve ‘Türkiye bu durumdan nasıl çıkabilir?’ sorularına çarpıcı karşılıklar verdi.

İşte o sorular ve Eğilmez’in cevapları:

ALMANYA BİZDEN MAKUS DURUMDA MI?

Son günlerde yurt dışında yaşayan ve Türkiye’ye ziyarete gelen yurttaşlarımız kanalıyla Almanya’nın battığı, bizim daha yeterli durumda olduğumuza ait bir kent efsanesi yayıldı. Aşağıda iki ülkenin en önemli ekonomik göstergelerini karşılaştıran bir tablo sunuyorum (kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, April 2022.)

Tablo birbirine çok yakın nüfusa sahip olan iki ülkeden Almanya’da kişi başına gelirin 51 bin dolar seviyesinde olduğunu Türkiye’de ise 8 bin dolar seviyesinde olduğunu ortaya koyuyor. Böylelikle ortaya atılan savın ne kadar anlamsız olduğu sırf bu göstergeyle bile ortaya çıkıyor.

Tabloda yer alan IMF iddialarında katılmadığım kimi noktalar var, onlara değineyim. 2022 yılında Türkiye’nin yıllık ortalama büyüme oranının yüzde 2,7’den yüksek olacağını (yüzde 4 dolayında) iddia ediyorum. Şayet bu iddiam yanlışsız çıkarsa GSYH’miz 700 – 750 milyar dolar seviyesine, kişi başına gelirimiz de 9.000 dolara yakın bir seviyeye yükselir.

KKM KURUN YÜKSELİŞİNİ DURDURUR MU?

Kur muhafazalı mevduat bir çeşit endekslemedir. Hazine, mevduat faizlerinin düşük kaldığını ve bu nedenle insanların dövize yöneldiğini görünce bu uygulamayla dövizden TL’ye geçişi özendirmek istemiştir. Ne var ki bu uygulama bir devleti devlet yapan en temel prensiplere karşıttır. Bir devlet, kendi yurttaşından yabancı parayla borç almaz ve yapacağı işleri de yabancı para üzerinden tanımlamaz. Bu, bastığı ve kullanılmasını istediği yerli paraya kendisinin de prestij etmediği manasına gelir. Kendi bastığı parayı, yabancı paralara endekslemiş olan devlet, yurttaşlarının dövizle kontrat yapmasını yasakladığında tutarsız olur.

Risklerin yüksek olduğu ve giderek yükseldiği bir ortamda Merkez Bankası faizini düşük tutabilmek için girişilen kur muhafazalı mevduat hesabının bugüne kadar yarattığı maliyet; milyarlarca dolarlık döviz satışı + Hazine’ye gereksiz yere yüklenen ek faiz maliyeti (adına kur muhafazası ödemesi desek de bu bir faiz ödemesidir) olarak karşımıza çıkıyor. Kur muhafazalı mevduat hesabı asıl olarak kuru düşük tutmak ve hasebiyle enflasyona yansımasını önlemek hedefiyle getirildiği halde kısa müddetli olumlu tesiri dışında hedefine ulaşamadı. 17 Aralık 2021’de USD/TL kuru 16,50 idi. Kur muhafazalı mevduat uygulaması yürürlüğe girdiğinde (21 Aralık 2021) kur 12,56’ya gerilemişti. Kur bugün 16,38. Kur muhafazalı mevduat uygulaması 5 aylık müddette başlangıçta olumlu tesir yaratmış olsa da sonradan tesirini kaybetmiş görünüyor. Bunun nedeni kur muhafazalı mevduat uygulamasının tek başına Türkiye’nin çok sayıdaki riskini çözecek nitelikte bir araç olmamasındandır. Esasen Türkiye’nin risklerini tek başına çözebilecek bir araç da yoktur. Kur muhafazalı mevduat uygulamasının önümüzdeki devirler için bankaların ödemesi gereken faizin bir kısmını Hazine’ye yükleyerek yarattığı finansman problemi da işin bir öteki yanını oluşturuyor. Başlangıçta bunu tam olarak anlayamayan şahıslar bunları görmeye başladıkça kurda görülen olumlu değişim tekrar bilakis dönüyor.

ENFLASYONA ENDEKSLİ BONO ENFLASYONU DÜŞÜRÜR MÜ?

Rastgele bir göstergeyi enflasyona endekslemek o anki enflasyonu kabul etmek, hatta onaylamak manasına gelir. Bu bonoları alacak olanlar artık onun altında bir enflasyona değil üstündeki enflasyon oranlarına bakarlar, beklentileri yükselişe odaklı olarak şekillenmeye başlar. Beklentiler ise önünde sonunda gerçekleşmeyi belirler. Öte yandan devlet çıkardığı borçlanma senedini enflasyona endekslediği anda herkes bu yolu izlemeye yönelir ve fiyatları, kiraları vb. gelecekteki enflasyon beklentisine endekslemeye başlar. Beşerler bunu fiiliyatta yapmasa bile zihinlerinde yapmaya başlarlar. Bunun sonucunda enflasyon düzgünden düzgüne yerleşir ve beklentiler kırılamaz hale gelir.

Enflasyona endeksli bono üzere uygulamalar, tıpkı kur muhafazalı mevduat uygulamasında olduğu üzere başlangıçta olumlu tesirler yaratır ve birtakım düzelmeler getirir. Ne var ki bu olumlu tesirler, kur muhafazalı mevduat uygulamasından da gördüğümüz üzere, mühlet uzadıkça ve diğer tedbirlerle desteklenmedikçe kaybolmaya yüz tutuyor. Riskler devam ettiği sürece bu süreksiz düzelmeler orta vadede daha da bozucu tesirlere yol açıyor. O nedenle başlangıçta görülen düzelmelerin kalıcı olacağını düşünmek hakikat olmaz.

TÜRKİYE BU DURUMDAN NASIL ÇIKABİLİR?

Türkiye’nin her şeyden evvel bir yahut iki buluşla kur ve enflasyon problemini çözme yaklaşımını bırakıp bir program çerçevesinde çıkış aramaya yönelmesi gerekiyor. Kur-enflasyon-kur sarmalından çıkabilmenin tek yolu toplumsal, siyasal ve ekonomik riskleri düşürmekten geçiyor. Mucize çıkışlar aramak vakit ve para kaybından öteki sonuç vermiyor. Bilimde mucizelere yer yoktur.